Problem feminizmu i praw kobiet we współczesnych serialach

Problem feminizmu jest postulowany i komentowany w różnych narracjach kulturowych. Nasuwającym się pytaniem jest, czy wątki feministyczne są poruszane również we współczesnych serialach. Z jednej strony twórcy serialowi bardzo szybko reagują na zmiany polityczne i społeczne, przekazując w treściach serialowych obraz zmieniającej się sytuacji kulturowej, społecznej i nowe zjawiska w pop-kulturze. Z drugiej strony, serial przez lata był skonwencjonalizowany. W telewizji nie podejmowano drażliwych tematów, unikano pokazywania rzeczy, czy zjawisk nie mieszczących się w ramach tak zwanej poprawności politycznej. Zmiana nastąpiła po emisji Rodziny Soprano (The Sopranos, 1999-2007, HBO), gdy w telewizji dokonał się zwrot dyskursywny, a twórcy zaczęli podejmować tematy, które wcześniej były niepokazywane na małych ekranach. Z drugiej strony popkultura w ostatnich latach uwrażliwiła się na kwestie społeczne, w tym problem nierównego traktowania płci i eksplikowania społecznych niesprawiedliwości. Na przykładzie kilku seriali powstałych w czasie ostatnich dwu dekad, zostaną zdiagnozowane poruszane w nich problemy (wątki) nierównego traktowania kobiet względem mężczyzn.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się rozmaite odmiany czy historycznie klasyfikowane fale feminizmu. Można wymienić cały inwentarz postulatów, związanych z poszczególnymi ruchami feministycznymi ale najczęściej pojęcie to rozumiane jest jako manifest wyzwolenia z sytuacji niesprawiedliwości, w której znajdują się kobiety. Główny postulat dotyczy nierównego traktowania kobiet względem mężczyzn i wiążącego się z tym narzucania im pewnej roli społecznej.

Dokonując przeglądu seriali, w których twórcy podejmują problemy feminizmu warto jako pierwszy wymienić Gentleman Jack (HBO, BBC, 2019) będący fabularyzowaną wersją biografii Anny Lister, żyjącej w wiktoriańskiej Anglii. W produkcji ukazano główną bohaterkę jako feministkę, która wyprzedziła swoje czasy. W serialu, udowodniono, że pomimo panujących w owym czasie przekonań, kobieta ma pełne prawo sprawować pieczę nad rodzinnym spadkiem i zarządzać rodzinnym biznesem. Ukazano, że decyzje kobiet nigdy nie powinny być uzależnione od przyjętych standardów społecznych. Bohaterka wydaje polecenia podwładnym, jest przy tym wyrozumiała i empatyczna, ale w razie potrzeby również stanowcza i bezkompromisowa. Do niej samej należy również wybór drugiej połówki. Jeżeli będzie to kobieta, to co z tego? W serialu poruszono problemy związane z pierwszą falą feminizmu takie jak: pozbawianie kobiet prawa decydowania o majątku, samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej, podejmowanie decyzji ekonomicznych, czy kwestionowanie obowiązków małżeńskich.

W poszukiwaniu wątków feministycznych przenieśmy się do Stanów Zjednoczonych, okresu prosperity gospodarczego, które Matthew Weiner zobrazował w serialu „Mad Men” (AMC, 2007 -2017). W produkcji pokazano liczne problemy dyskryminacyjne z jakimi borykały się kobiety w latach 60. a które Betty Friedan opisała w książce „Mistyka kobiecości”. W serialu zobrazowano kobiety przynależące do różnych warstw społecznych, bezpośrednio lub pośrednio związane z fikcyjną agencją reklamową Sterling&Cooper. Jedną z nich jest Peggy Olsen (Elisabeth Moss), absolwentka renomowanej szkoły dla sekretarek, rozpoczynająca pracę w agencji. Jej awans z sekretarki na copywriterkę jest dla firmy wydarzeniem bez precedensu – początkowo nie chcą z nią pracować ani klienci ani inni współpracownicy. Z czasem osiąga wymarzony awans zawodowy. Sukces okupuje jednak, brakiem życia osobistego. Pracuje dwa razy tyle co jej męscy koledzy z pracy, mieszkanie dzieli ze współlokatorką, dziecko oddaje do adopcji. W serialu pokazano jak dużo wyrzeczeń musiały ponieść kobiety by awansować w hierarchii zawodowej. Podobnie jak Peggy, Joan Holloway (Christina Hendricks) swoją karierę w agencji reklamowej zaczynała jako sekretarka. Jednak by awansować wybrała inny sposób awansu – wykorzystując swojej kobiece walory stając się „rodzajem trofeum” wśród kadry zarządzającej agencją reklamową. Obydwie postacie Holloway i Peggy Olson jasno wskazują dążenia kobiet do emancypacji.

Zupełnie inne problemy drugiej fali feminizmu obrazowane są w wątku, w którym partycypuje Betty Draper (January Jones). Filmowa bohaterka kwestionuje umowę społeczną, na mocy której, kobiety mogą realizować się wyłącznie w domu wychowując dzieci. realizując przypisaną im rolę społeczną. Niestety pomimo rozwodu z mężem, wyswobodzenia się z „złotej klatki” nie czuje satysfakcji, bo jak twierdzi Patrycja Włodek (2012) problem leży nie na linii mąż żona, a kobieta i społeczeństwo. Filmowa Betty nie jest w stanie przedefiniować swojego życia, pozostając ofiarą słodkich lat sześćdziesiątych.

Podobny okres w historii Stanów Zjednoczonych, jak w produkcji „Mad Men”, jest tłem dla wydarzeń w serialu „Masters of sex” (Showtime, 2013-2016). Główny bohater William Masters (Michael Sheen) prowadzi badania nad seksualnością ludzi. W obserwacjach towarzyszy mu Virginia Johnson (Lizzy Caplan). Twórcy, podobnie jak w poprzednim przypadku, pokazują problemy, z którymi borykały się kobiety w latach 60. minionego stulecia. Virginia próbuje być kobietą niezależną, samotnie wychowująca syna, jednak prezentowana postawa jest ciągłym źródłem konfliktów w jej życiu. Ukazano ostracyzm społeczny, z którym spotykały się kobiety, próbujące połączyć karierę zawodową z próbą wychowywania kilkuletnich dzieci.

Problemy kobiety zniewolonej ukazano w serialu, na podstawie powieść kanadyjskiej pisarki Margaret Atwood, „Opowieści podręcznej” (HBO, The Handmaid’s Tale, 2017 -). Główna bohaterek June Osborne (Elisabeth Moss) zostaje zmuszona do życia jako podręczna. Jej zadaniem jest urodzenie jak największej liczby dzieci, jednocześnie musi być posłuszna i postępować zgodnie z narzuconymi zasadami „jej właścicieli”. Kobieta na początku prowadzi walkę w pojedynkę, z biegiem czasu okazuje się jednak, że nie tylko ona czuje się w tym świecie uciśniona. Wraz z innymi kobietami buntuje się w imię wymarzonej wolności. Tutaj nie ma znaczenia, jaki status społeczny posiada dana uczestniczka rebelii. Każda z nich chce jedynie tego, aby po raz kolejny w historii nie zaszufladkowano kobiet oraz nie zaszyto im ust (dosłownie i w przenośni). Historia zaprezentowana w serialu staje się metaforę problemów z jakimi borykają się kobiety w świecie zdominowanym przez mężczyzn, narzucających im specyficzne, upokarzające funkcje społeczne. Warto zauważyć, że rewolta bohaterek serialu „Opowieści podręcznej” stała się przyczynkiem do powstanie ruchu #MeToo. Część kobiet protestujących przeciwko zaostrzeniu prawa antyaborcyjnego i szerzącej się wśród władz mizoginii występowała w kostiumach tytułowych podręcznych.

Pisząc o wątkach związanych z feminizmem koniecznie należy wymienić serial „Mrs America” (FX, 2020) oddający hołd feministkom drugiej fali, które w latach 70. XX wieku walczyły o wprowadzenie ERA, Equal Rights Amendment, czyli poprawki do konstytucji gwarantującej równość płci (cyt. „równość praw nie może być odmawiana ani ograniczana przez Stany Zjednoczone ani żaden stan ze względu na płeć (oraz, że) Kongres ma prawo wymusić, za pomocą odpowiedniego prawodawstwa, przestrzeganie tego przepisu”). Główna bohaterka Phyllis Schlafly (Cate Blanchett), wykształcone konserwatystka (magister sztuki, doktor nauk prawnych) gospodyni domowa, matka sześciorga dzieci – należała do osób walczących o odrzucenie poprawki do konstytucji. Argumentami za odrzuceniem nowego zapisu miały być wzbudzające lęk, szkodliwe z perspektywy gospodyń domowych potencjalne konsekwencje konstytucyjnej równości, np.: utrata prawa do alimentów w przypadku rozwodu, obowiązkowa służba wojskowa kobiet, czy współdzielone z mężczyznami toalety.

Wśród innych produkcji telewizyjnych w których pojawiają się wątki feministyczne można wymienić takie produkcje jak: „Orange is the new black” (Netflix, 2013-) (problemy tzw. czarnego feminizm, „Zakazane imperium” (Boardwalk Empire, HBO, 2010-2014) postulaty sufrażystek

buy levitra uk online

, czy „Wielkie kłamstewka” (Big Little Lies, HBO, 2017) .W tym ostatnim podjęto problemy agresji w rodzinach. Jedna z głównych postaci Perry Celste jest uosobieniem męskości, siły i tradycjonalizmu, uosobieniem patriarchalnego spojrzenia na świat.

W sposób dwubiegunowy zarysowano problemy kobiet w serialu „Prawo ulicy” (The Wire, HBO, 2002-2008). Kobiety przynależąca do klasy średniej (lub wyższej) są silne, samowystarczalne; robią kariery, same wybierają sobie partnerów seksualnych. Kobiety z nizin społecznych to obraz całkowitego ich uprzedmiotowienia, gdy często są w serialu traktowane jako nagrody dla mężczyzn wychodzących z więzienia lub jako przynęty (Guastaferro 2013: 267).

Oczywiście trudno wyrazić procentowo w ilu serialach twórcy podejmują wątki feministyczne, można jedynie dokonać podziału na te, w których feminizm staje się tematem naczelnym i te w których problemy kobiet pojawiają się jako wątki poboczne. Niewątpliwe kwestie problemów związany z dyskryminacją kobiet ze względu na płeć nie są pomijane w serialach. Netflix stworzył kategorię tematyczną „Dramaty telewizyjne ukazujące silną postać kobiecą”. Zauważalna jest przemiana w treściach prezentowanych w neoserialach, względem produkcji sprzed dwu dekad. Przedmiotowa problematyka w tamtym okresie była pokazywana niejako w zniekształconym zwierciadle. Panie sprawując domowe obowiązki, czy realizując narzucone im role społeczne robiły to albo z uśmiechem na ustach lub komentowały to w żartobliwy sposób, aczkolwiek nie pokazywano negatywnych skutków tego zjawiska. Oczywiście natłok produkcji (przeszło pięćset produkcji rok rocznie w USA) wymusza na producentach poszukiwania różnych tematów, w tym także na przykład kobiet „wyprzedzających” swoje czasy czy pokazywania negatywnych skutków dyskryminacji. Niewątpliwie, jednak zauważalne są zmiany w dyskursie serialowym. Problemy feministek stały się stałym elementem narracji małego ekranu.