Montgomery Clift [BIOGRAFIA]

„I had never worked with any actor like him; to watch him was incredible and memorable. He had a talent and a side to our profession I had never seen before, just superb.” – Donna Reed

Niewielu aktorów w historii Kina może mierzyć się z Montgomerym Cliftem – jednej z najbardziej niezwykłych postaci amerykańskiej kinematografii.

Monty urodził się 17 listopada 1920 roku niedługo po swojej bliźniaczej siostrze Robercie (której później dano na imię Ethel) w rodzinie bankiera z południa Williama Brooksa Clifta. Jego matka Ethel Fogg Clift, nazywana przez przyjaciół Sunny, odegrała kluczową rolę w życiu syna, obciążając go swoimi niespełnionymi ambicjami. Wnuczka generała łączności w gabinecie Lincolna, w dzieciństwie adoptowana, spędziła znaczną część życia na odbudowywaniu swojej pozycji w prawdziwej rodzinie, często posługując się dziećmi, zwłaszcza Montgomerym.

Kiedy Monty był jeszcze dzieckiem jego rodzina przeniosła się do Chicago i wtedy rozpoczął się bardzo znaczący dla kształtowania jego osobowości czas „wielkich wakacji”. Sunny samodzielnie uczyła swoich dwóch synów (aktor miał starszego brata Brooksa) i córkę. Ojciec zajęty interesami rzadko bywał w domu, czemu Ethel nie oponowała. Kiedy aktor miał 8 lat matka zabrała dzieci w ich pierwszą podróż po Europie. Zatrzymywali się w dobrych hotelach, nauczali ich prywatni korepetytorzy, będąc stale pod opieka matki nie mogli spotykać się z innymi dziećmi. Już wtedy matka żyła obsesją aby jej potomstwo zostało zaakceptowane w obu jej rodzinach.

Lata 30. przyniosły ciężkie czasy dla rodziny Cliftów. Interesy Williama zły coraz gorzej, musieli przenieść się do mniejszego mieszkania w Nowym Jorku i okres tzw. „wielkich wakacji” skończył się. W 1933 Sunny zabrała dzieci na Florydę z ich prywatnym nauczycielem Walterem Haywardem i zatrzymała się na jakiś czas w Sarasocie. To właśnie tam Hayward załatwił Montgomerey’mu rolę w komedii Rachel Crothers „As Husbands Go”, która była jego pierwszym zetknięciem z aktorstwem (nie licząc występów przed rodziną). Kiedy ojciec Montego znów stanął na nogi rodzina ponownie zamieszkała na Manhattanie. Tam Ethel wróciła do swoich planów uczynienia ze swojego ulubionego syna gwiazdy. Wynajęła mu agenta, z jej inicjatywy zaczął też pracować jako model, co szybko znienawidził, chociaż zaraził się wtedy pasją fotografowania. W 1934 w ostatniej chwili zdobył rolę w „Fly Away Home” która okazała się dużym sukcesem, to dzięki niej w ‘35 dostał się na Broadway, gdzie zadebiutował w musicalu „Jubilee”. Kiedy jego rodzeństwo zostało odesłane do szkół aby przygotować się do egzaminów na uniwersytety, aktor wciąż kształcił się pod okiem korepetytorów, przez co nigdy nie zdobył świadectwa ukończenia liceum. O tym także zadecydowała matka, nie licząc się ze zdaniem syna, chcąc aby stał się wielkim aktorem i zapragnęła przejąć kontrole nad jego życiem. Przed Monty’m w wieku 17 lat rozpościerała się wielka kariera z czego Sunny była bardzo dumna.

„He was only forty-five when he died. It would have been better for this sensitive man had he never come to Hollywood, never heard the shrill trumpet of success and the canned laughter of this desperate insecure society.” Sheilah Graham

Rok 1939 upłyną pod znakiem wakacji w Meksyku, gdzie aktor udał się ze swoim przyjacielem Lehmanem Engelem i gdzie spotkali aktora Johna Garfielda. Podróż niestety została przerwana kiedy Monty zachorował na czerwonkę, która ocaliła go od służby wojskowej. Rok później zdobył rolę w dramacie wojennym „There Shall Be No Night” gdzie wystąpiły także Alfred Lunt i Lynn Fontanne. Projekt okazał się wielkim sukcesem i grany był aż do grudnia 1941 roku. Wtedy też zaczął się spotykać z Phyllis Thaxter, związek ten nie trwał jednak długo, ponieważ mimo że w swoim życiu utrzymywał też kontakty z kobietami, Montgomery był homoseksualistą. Stało się to poniekąd przyczyną jego upadku, wpędzając go w uzależnienie od alkoholu, leków i narkotyków. W roku 1942 pojawił się w sztuce „Mexican Mural”, w tym znaczącym momencie Monty poznał Mirę Rostavę, Kevina McCarthy’ego and Libby Holman. McCarthy’ego i jego żonę Augustę połączyły z aktorem więzi przyjaźni. McCarthy pozostawał pod dużym wrażeniem Clifta. Natomiast Rostova, Rosjanka, stała się partnerką Montgomery’ego w jego wczesnych filmach. Najbardziej intrygującą z tych postaci była z cała pewnością Holman. Biseksualistka, wyszła bogato za mąż, jakiś czas potem jej wybranka znaleziono martwego. Libby została oskarżona o śmierć męża, jednak sąd ja uniewinnił, dzięki czemu mogła przejąć fortunę małżonka. Starsza od Monty’ego wystarczająco, aby być jego matką, stała się bardzo bliską mu osobą. Niektórzy sądzili że ich związek miał podtekst seksualny, inni zaś, że aktor chciał odnaleźć w niej matkę. Trzeba bowiem odnotować, że w tym czasie relacje syna z Ethel przechodziły od miłości do nienawiści. W roku 1943 aktor znalazł sobie własny dom, gdzie mógł się zaszyć. W 1944 pojawił się w sztuce Lillian Hellman „The Searching Wind”, która uczyniła z niego aktora bardzo znanego i symbol wojownika.

W 1946 roku Howard Hawks obsadził go w „Czerwonej rzece”. Praca na planie nie była dla Monty’ego łatwa, po zakończeniu filmu powiedział na temat Hawksa i Wayne’a: „Nienawidziłem sposobu bycia macho, który preferowała ta banda faszystów”. Film wszedł na ekrany kin dopiero dwa lata później. Tak więc mimo że „Czerwona rzeka” była pierwszym filmem w którym zagrał, to jednak widzowie poznali go w roli amerykańskiego żołnierza, Ralpha Stevensona, w filmie samego Freda Zinnemanna „Poszukiwania” z 1948 r. W tym samym roku magazyn „Life” wymienił go jako jednego z najciekawszych aktorów nowej generacji. Świetne aktorstwo i tajemnicza uroda sprawiły, że jak grzyby po deszczu zaczęły pojawiać się fan kluby aktora. Monty nie był jednak zabawką. Popularność nie uderzyła mu do głowy, nie przeprowadził się do Los Angeles, nawet po tym jak Akademia Filmowa nominowała go do Oscara, nie promował swojej osoby w walce o statuetkę. Po sukcesie „Poszukiwań” Monty wystąpił w filmie „Dziedziczka” u boku Olivii de Havilland. Następnie zaś przyszedł moment w którym popełnił największy błąd w swojej karierze. Odrzucił napisaną specjalnie dla niego rolę w filmie Billy’ego Wildera „Bulwar Zachodzącego Słońca”. Wina za to należy obarczyć właśnie Libby Holman, która w tym czasie wywierała na aktora ogromny wpływ: czytała za niego scenariusze, wręcz sama podejmowała decyzję o tym w którym filmie ma wystąpić jej kochanek. Rolę w „Bulwarze” kazała Montgomery’emu odrzucić z racji tego, że w scenariuszu stara aktorka uwodzi młodego pisarza, Libby obawiała się, aby ludzie nie porównali tego z jej sytuacją. Namówiła więc aktora, aby nie przyjmował propozycji twierdząc, że to jedna z wielu ról. Jak bardzo się pomyliła okazało się już wkrótce.

W 1949 aktor rozpoczął pracę nad obrazem „Miejsce pod słońcem” gdzie występowała także Elizabeth Taylor. Tak rozpoczęła się ich wieloletnia, wspaniała chociaż trudna przyjaźń. Mimo że Taylor była od Clifta wiele lat młodsza, mieli ze sobą wiele wspólnego. Elizabeth skrycie kochała Monty’ego, próbowała nawet wyjść za niego za mąż. Rola w „Miejscu pod słońcem” przyniosła mu drugą w karierze nominację do Oscara. W tym samym czasie przyjaciele aktora zaczęli spostrzegać, że w jego życiu dzieje się coś nie dobrego. Człowiek, który unikał alkoholu jako ognia zaczął pić i brać leki. Pod wieloma naciskami udał się na terapię, która jednak wywołała tylko niewielka poprawę. W ’52 wyjechał do Kanady i wystąpił w obrazie ”Wyznaję” w reż. Alfreda Hitchcocka. W obrazie tym stworzył niezapomnianą, opierającą się na pojedynczych gestach i ukradkowych spojrzeniach kreację młodego księdza postawionego przed dramatycznym wyborem (dziś na tej kreacji uczą się studenci wyższych szkół aktorskich). Praca obu panów na planie układała się zaskakująco dobrze, niektórzy wręcz sądzili, że łączy ich jakaś głębsza zażyłość. Następny projekt realizował we Włoszech u samego Vittorio De Sicaniego. Na planie „Stazione Termini” nie najlepiej układała się współpraca aktor- reżyser- producent.

„We responded to each other immediately, perhaps because he was so vulnerable under his social veneer and I saw so much of myself in that contradiction.” – Myrna Loy

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że najsłynniejsza rola Montgomery’ego prawie przeszła mu koło nosa. Prezes Kolumbii, Harry Cohn, chciał aby rolę Roberta E. Lee Prewitta zagrał Aldo Ray. Nie zgodził się na to jednak reżyser Fred Zinnemann, który nalegał aby postać tę wykreował Clift. Występ w „Stąd do wieczności” przyniósł mu trzecią nominację do Oscara, a towarzystwo takich gwiazd jak Frank Sinatra czy Burta Lancaster sprawiło, że stał się gwiazdą pierwszej wielkości. Z tym sukcesem rozpoczną się jednak upadek osobowości aktora: narkotyki, picie, leki sprawiły, że nie był zdolny wywiązywać się z zobowiązań zawodowych. Do pracy wrócił dopiero w 1956 r. kiedy Tylor namówiła go do współpracy przy filmie „Raintree County”. Wtedy też wydarzył się wypadek, który stał się początkiem końca.

12 maja 1956 r. u Elizabeth Taylor odbywało się przyjęcie. Monty wypił tylko lampkę wina. W pewnym momencie opuścił przyjęcie i odjechał swoim samochodem. Za aktorem pojechał jednak McCarthy, który pierwszy zobaczył, że Clift rozbił samochód. Natychmiast zawiadomił Tylor, która udała się z przyjacielem do szpitala. Następstwa wypadku były przerażające: blizny pokryły twarz aktora, lewy policzek został sparaliżowany, nos i szczęka zostały złamane. Nigdy już, mimo licznych operacji plastycznych, nie wrócił do poprzedniego wyglądu. Jego niezwykła, pełna magnetyzmu i tajemnicy uroda stała się już tylko wspomnieniem.
Przyjaciele radzili, aby nie wracał już do „Raintree County”, on jednak nie posłuchał. Film nie stał się przebojem, chociaż uzyskał 4 nominacje do Oscara.

Jego następny występ w „Młodych lwach” stał się wręcz kultowy. W filmie zagrali także Marlon Brando i Dean Martin. Rola w tym obrazie należała do jego ulubionych i bardzo liczył na Oscara za jej wykonanie. Wielkie było jego rozczarowanie kiedy nie uzyskał nawet nominacji.
Lata 50. to okres największego rozchwiania emocjonalnego Clifta. Zdarzało mu się chodzić nago po korytarzach hotelowych i ulicach. Pił bez opamiętania, zażywał ogromne ilości leków i narkotyków. Wielu jego znajomych zerwało z nim kontakty, obcowanie z nim było bardzo trudne, stał się samolubny i arogancki. Nie takim pamiętali go przyjaciele z lat wcześniejszych. Kiedyś zawsze opanowany, skryty, obdarzony niezwykle silną osobowością, teraz staczał się coraz niżej. Reżyserzy i producenci nie chcieli z nim pracować. Nieoceniona pomoc oddała mu wówczas Elizabeth, która nie zostawiła przyjaciela samego: spotykała się z nim jak często mogła, telefonowała, starała się sprowadzić go z powrotem do normalnego życia. Korzystając ze swojej pozycji wystarała się dla Monty’ego o rolę w „Nagle, zeszłego lata”. Był to okres najsłabszej dyspozycji artystycznej aktora co w połączeniu z problemami ze zdrowiem sprawiło, że reżyser chciał go zwolnić. Powstrzymały go protesty Tylor oraz Katharine Hepburn, która próbowała wyciągnąć go z alkoholizmu- bezskutecznie.

„His lack of self esteem was very touching, very moving, very sad…there was an element of sadness in him all the time.” Lee Remick

Osobą, która nieoczekiwanie wywarła pozytywny wpływ na życie Montgomery’ego był reżyser Elia Kazan u którego aktor wystąpił w „Dzikiej rzece”. Pod jego wpływem Clift na cały okres kręcenia zdjęć odstawił alkohol. Ciężko układała się praca nad filmem „Skłóceni z życiem” z Clarkiem Gable i Marilyn Monroe. Ta ostatnia była wielkim utrapieniem reżysera. Nie mniej jednak rola Clifta uznawana jest za jedną z najlepszych w jego karierze, pełną autentyzmu i mistrzowskiego wywarzenia (chociaż nie tak rewelacyjnego jak w „Wyznaję”). Jego następna kreacja w „Wyroku w Norymberdze”, chociaż poważnie okrojona, doczekała się należytego uznania m. in. nominacją do Oscara, czwartą w karierze aktora. Przez krytyków została uznana za wybitną. Niestety Monty w tym okresie był już praktycznie „skończony”, jego zdrowie było w katastrofalnym stanie, od dłuższego czasu na planie towarzyszyły mu mieszanki leków i alkoholu. Ludzie z którymi wtedy współpracował wyczuwali wręcz tragizm bijący od tej postaci. Na planie „Doktora Freuda” aktor sam wymyślał dialogi i improwizował ze swoja partnerką Susannah York. W tym czasie przyłapano go w łóżku z innym mężczyzną, reporterem który przyjechał zrobić wywiad z aktorami. Jego stałe problemy ze zdrowiem stały się pretekstem do oskarżenia go przez władze studia Universal o przekroczenie budżetu. Coraz częściej pojawiały się pogłoski o jego nieodpowiednim zachowaniu. Nikt nie chciał go angażować, prawie wszyscy się od niego odwrócili wliczając jedną z winowajczyń jego upadku Libby Holman. Wciąż jednak miał lojalnych przyjaciół: Roddy’ego McDowalla, Elizabeth Taylor czy Maureen Stapleton, którzy podróżowali z nim, odwiedzali go, zapraszali na premiery. Pod ich wpływem rozpoczął terapię, która jednak nie przyniosła spodziewanych efektów. Coraz bardziej podupadał na zdrowiu. Elizabeth Taylor ponownie użyła swoich wpływów zdobywając mu rolę w filmie „W zwierciadle złotego oka”, natomiast aktor sam wystarał się o rolę w filmie
„The Defector”, zaczął zaprowadzać w swoim życiu porządki. Wydawało się, że wszystko zacznie się na nowo układać. Niestety 23 lipca 1966 roku jego osobisty sekretarz, Lorenzo James, człowiek, który podobnie jak Taylor włożył mnóstwo pracy w to aby przywrócić Monty’ego do równowagi, znalazł go martwego. Pogrzeb odbył się trzy dni później.

Wielu ludzi zastanawiało się jak tak utalentowany i przystojny mężczyzna mógł tak zmarnować swoje życie. Przyczyn mogło być wiele: zaborcza matka, toksyczny związek z Libby Holman, homoseksualizm który zawsze rzucał czarne cienie na jego życie zawodowe i prywatne. Kochały się w nim największe gwiazdy kina, niejednokrotnie pragnąć wyjść za niego za maż –bezskutecznie. Prawie całe jego życie przesączone było tragizmem i błędnymi wyborami. Faktem jest, że Montgomery wiele zawdzięczał swoim przyjaciołom, jednak Kino o wiele więcej zawdzięcza jemu. Stworzył w filmie nowy rodzaj bohatera: młodego, zbuntowanego z sobą i światem, stojącego przed trudnymi wyborami. Grał niezwykle oszczędnie, jego gra nie była pokazem fajerwerków próżności czy szarżowaniem bez opamiętania. Wręcz przeciwnie, był aktorem, który jednym gestem umiał wyrazić całą skomplikowaność swej postaci, jednym uśmiechem podsumować głębię wyborów. Nigdy nie wybijał się ponad innych, a mimo to zawsze skupiał na sobie olbrzymia uwagę, magnetyzując widzów. Stworzył formę którą później powielali tacy aktorzy jak Marlon Brando czy James Dean. Gdyby nie Montgomery żaden z nich nie osiągną by takiej pozycji. Jak na ironię dziś Brando czy Deana nikomu nie trzeba przedstawiać, podczas gdy o Clifcie niewielu pamięta. Parafrazując inskrypcję na grobie Bette Davis, stojąc nad nagrobkiem Clifta można by rzec: „Tu spoczywa Montgomery Clift, życie nie podarowało mu niczego”. Niestety w tym wypadku to skończona prawda.

Imię i nazwisko: Edward Montgomery Clift

Data urodzenia: 17.10.1920

Data śmierci: 23.07.1966

Miejsce urodzenia: Nebraska (USA)

Znak Zodiaku: Waga

» Filmografia:

scenariusz:
1948: Poszukiwania (Search, The)

aktorzy:
1966: Defector, The jako Prof. James Bower
1965: William Faulkner’s Mississippi jako Narrator
1965: Boginie miłości (Love Goddesses, The) jako on sam
1962: Doktor Freud (Freud) jako Sigmund Freud
1961: Skłóceni z życiem (Misfits, The) jako Perce Howland
1961: Wyrok w Norymberdze (Judgment at Nuremberg) jako Rudolph Petersen
1960: Dzika rzeka (Wild River) jako Chuck Glover
1959: Nagle, zeszłego lata (Suddenly, Last Summer) jako Dr Cukrowicz
1958: Lonelyhearts jako Adam White
1958: Młode lwy (Young Lions, The) jako porucznik Christian Diestl
1957: W poszukiwaniu deszczowego drzewa (Raintree County) jako John Wickliff Shawnessy
1953: Stąd do wieczności (From Here to Eternity) jako szeregowiec Robert E. Lee „Prew” Prewitt
1953: Stacja końcowa (Stazione Termini) jako Giovanni Doria
1953: Wyznaję (I Confess) jako Michael Logan
1951: Miejsce pod słońcem (Place in the Sun, A) jako George Eastman
1950: Podzielone miasto (Big Lift, The) jako Danny MacCullough
1949: Dziedziczka (Heiress, The) jako Morris Townsend
1948: Rzeka Czerwona (Red River) jako Matthew „Matt” Garth
1948: Poszukiwania (Search, The) jako Ralph Stevenson
1939: Hay Fever

aktorzy (zdjęcia archiwalne):
2005: Ciclo Alfred Hitchcock jako Fr. Logan (2005)
2004: Imaginary Witness: Hollywood and the Holocaust
2000: Sir John Mills’ Moving Memories jako on sam
2000: Elizabeth Taylor: England’s Other Elizabeth
1999: Rat Pack, The jako on sam
1997: Great Romances of the 20th Century: Elizabeth Taylor and Richard Burton
1987: Biography jako on sam (1998)
1985: George Stevens: Droga reżysera (George Stevens: A Filmmaker’s Journey) jako Clip, bohater filmu „Miejsce pod słońcem”
1983: Montgomery Clift jako on sam
1981: Sixty Years of Seduction
1972: Great Performances jako on sam (2001)
1965: Boginie miłości (Love Goddesses, The) jako on sam

niewymienieni w czołówce:
1957: Operation Raintree jako on sam