James Dean [BIOGRAFIA]

Jamesowi Deanowi nie było dane zbyt wiele czasu na to by mógł stać się gwiazdą. Jego kariera była bardzo krótka, ale i bardzo intensywna. Poza niewielkimi rolami telewizyjnym i kilkoma bardziej znacznymi w teatrach na Broadwayu (See the Jaguar, The Immoralist) Jeamsa Deana można było zobaczyć na dużym ekranie tylko w trzech filmach. Ale jak się szybko okazało, nawet tak mały dorobek aktorski wystarczył, by z młodego, niepozornego chłopaka, jakim był James Bayron Dean, uczynić hollywoodzką legendę.

Dean zadebiutował główną rolą w filmie Na wschód od Edenu wyreżyserowanym przez Elię Kazana, którego premiera odbyła się w 1955 roku. Aktor wcielił się w postać jednego z dwóch braci – Caleba Traska, samotnika i dziwaka, który za wszelką cenę chce zdobyć uznanie i miłość ojca. Porywająca i niezwykle osobista kreacja, jaką stworzył Dean, sprawiła, że z dnia na dzień aktor osiągnął status „młodego gwiazdora”. Nie należy jednak umniejszać ogromnej roli wytwórni Werner Bros (w której Dean pracował na kontrakcie), której kampania reklamowa miała na celu wykreowanie młodego aktora na romantyka ówczesnej epoki. Dodatkowo rozgłos, jaki wywołały gazety wokół filmu Kazana i odtwórcy głównej roli spowodował, że premierę filmu uświetniły swą obecnością uznane już Hollywodzkie gwiazdy, jak chociażby: Marylin Monroe, Marlena Dietrich czy Marlon Brando.[1]

James Dean, jako aktor, od razu został zaklasyfikowany jako odtwórca pewnego typu ról. Od samego początku kojarzono go z postaciami buntowników i outsiderów z jednej strony, z drugiej natomiast okrzyknięto go samotnikiem, który szuka zrozumienia w otaczającym go świecie. Stało się tak dlatego, że wszystkie trzy wielkie role w jakie wcielił się Dean, bazują na cechach tak charakterystycznych dla aktora jak: buntowniczość, nieokrzesanie, zwierzęca drapieżność. Dean, zarówno jako Caleb Trask w Na Wschód od Edenu, jako Jim Stark w Buntowniku bez powodu(reż. Nicholas Ray, 1955) czy wreszcie Jett Rink w Olbrzymie (reż. George Stevenson, 1956), jest niemal jedną i tą samą osobą – zbuntowanym nastolatkiem schowanym w twardym pancerzu, pod którym kryje się zagubiony, ale pragnący miłości człowiek. Dean uosabiał sobą wszystko to, co grało w duszach niemal większości ówczesnych nastolatków. Niezrozumienie ze strony rodziców, potrzeba akceptacji czy wreszcie uczucia niepewności i obcości targały wszystkimi młodymi ludźmi, a dzięki Deanowi mogli się oni utwierdzić w przekonaniu, że nie są w swoich rozterkach odosobnieni. To właśnie James Dean w ich imieniu buntował się przeciw całej zastanej niesprawiedliwości.

Oprócz wspaniałych i niezwykle złożonych psychologicznie kreacji, jakie stworzył, o jego sukcesie zadecydowała w dużej mierze także jego fizyczność. Dean był młody, przystojny, dobrze zbudowany. Daleko mu było od typowych amantów, ale i typowych twardzieli przez co bliższy stał się swoim rówieśnikom. Nie był ani wypielęgnowanym, idealnie ubranym mężczyzną, ani też typem męskiego mucho. Niechlujnie ubrany w jansach i obcisłym bawełnianym podkoszulku (potem także w kurtce skórzanej zapożyczonej od innego buntownika tamtego okresu – Marlona Brando) Dean stawał się jeszcze bardziej bliski i interesujący dla widza. Jego ciężki i powolny, wręcz niedbały chód oraz niski głos, i sposób mówienia podkreślały jego buntownicze nastawienie. Podobnie potargane włosy i niedbałe ubranie nadawały mu cechy niepokornego i niezależnego człowieka, który jednak nie wstydził się swoich uczuć i słabości, otwarcie mówił o swoich wątpliwościach, a czasami nawet płakał. Autentyzm i szczerość jaka charakteryzowała Deana na ekranie powodowała, że widzowi łatwo było się z nim identyfikować. Jednocześnie zachowywał Dean cechy świadczące o jego indywidualizmie i charyzmatycznym usposobieniu. Wydatne usta, przymrożone oczy i niemal zawsze zmarszczone czoło oraz nisko opuszczona głowa dodawały mu niewiarygodnego uroku, tajemniczości i seksapilu.

Dean jako aktor okazał się być kimś z pogranicza. – już nie chłopcem, a jeszcze nie w pełni mężczyzną. Był męski, dobrze zbudowany, choć nie przesadnie umięśniony, a jednocześnie miał w sobie trochę kobiecości, co podkreślały wydatne i ponętne usta oraz absolutny brak zarostu. Aktor czasami stawał się dziki, przebiegły, bezwzględny i nieokrzesany niczym zwierze, później zaś był czuły i delikatny, wrażliwy i podatny na zranienia. Wszystkie te cechy spowodowały, że w Jamsie Deanie każdy mógł odnaleźć to, czego szukał, by się z tym zidentyfikować. Ale to powodowało także, że oprócz wszystkich sprzeczności, które reprezentował Dean, był on jednocześnie bardzo wyrazisty. Pomimo licznych porównań, jakie czyniono pomiędzy nim a Marlonem Brando, udało mu się stworzyć swój własny, niepodrabialny styl. Umiejętności które wyniósł z studiów w Actors Studio, połączył z improwizacją i wewnętrznym talentem, a naturalny instynkt pozwalał mu w pełni wyrażać emocje. Ze złożoności swojej natury uczynił atut, który umiejętnie przelewał na kreowane przez siebie postacie. To powodowało, że jego role zyskały miano „niezapomnianych”, a sceny bójki na noże czy wyścigu samochodowego z Buntownika bez powodu na stałe wpisały się do filmowego kanonu.

Przedwczesna śmierć aktora podczas wypadku samochodowego spowodowała, że stał się on niemal natychmiast ikoną lat pięćdziesiątych, a jego kult i uwielbienie trwają do dziś. Wszystkie jego osiągnięcia przypadają na jeden zaledwie rok – 1955, w którym to wspiął się na szczyt, osiągnął mityczny status gwiazdy, a zaraz potem tragicznie zginął. Nie dane mu było się zestarzeć, wiec w pamięci ludzi pozostanie jako wiecznie młody i przystojny buntownik, co tylko stale podtrzymuje legendę i „modę na Jamsa Deana”. Atrybuty które z nim kojarzono, takie jak motocykle, sportowe samochody, w których wygrywał wyścigi (zwłaszcza porsche Spyder w którym zginął), czerwona kurtka, w jakiej wystąpił w roli Jima Starka, stały się symbolem buntu i walki oraz nieodłączną i integralną częścią wizerunku aktora.

James Dean zarówno w filmie jak i w życiu osobistym miał nieodparty urok i dar robienia „wrażenia od pierwszego wejrzenia”. Gdy tylko pojawiał się na ekranie, skupiał uwagę widza na swojej osobie i do ostatnich minut filmu nie pozwalał zapomnieć, że to właśnie on jest gwiazdą tego filmu. Jego niechęć do wywiadów i publicznych opowieści na temat prywatnego życia sprawiały, że aktor wzbudzał sobą jeszcze większe zainteresowanie, a dyskusja na temat tego, kim naprawdę był James Dean, trwa nieprzerwalnie od ponad pięćdziesięciu lat. Pośmiertne relacje przyjaciół na temat aktora tylko podbudowują jego legendę, gdyż wyłania się z nich człowiek równie buntowniczy, tajemniczy i nadwrażliwy, jak kreowani przez niego bohaterowie. Utwierdza to nas w przekonaniu, że James Dean wierny był swojemu artystycznemu przekonaniu, że: „Aktor powinien w pełni zrozumieć graną przez siebie postać i nie ma na to lepszego sposobu niż próba bycia tą osobą w czasie godzin spędzonych z dala od kamery”[2].

Bibliografia:
1. Holley Val, James Dean. Szybkie życie, Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2007.
2. Delluc Luise, Fotogenia (fragmenty) w: Europejskie manifesty. Antologia, pod red. A. Gwoźdź, Warszawa 2002.
3. Morin Edgar, Kino i wyobraźnia, Warszawa 1975.
4. Radkiewicz Małgorzata, Na wschód od Edenu, Kolekcja Gazety Wyborczej: 30 filmów wszech czasów nr 9.

[1] Zob. M. Radkiewicz, Na Wschód od Edenu, Kolekcja Gazety Wyborczej : 30 filmów wszech czasów nr 9, str.35.

[2] V. Holley, James Dean. Szybkie życie, str. 310

Imię i nazwisko: James Byron Dean

Data urodzenia: 08.02.1931

Data śmierci: 30.09.1955

Miejsce urodzenia: Marion (USA)

Znak Zodiaku: Ryby

» Filmografia

aktor:
2005: World’s Most Photographed, The jako on sam (zdjęcia archiwalne)
2005: James Dean: Forever Young jako on sam (zdjęcia archiwalne)
2003: James Dean and Marlon Brando jako on sam
2002: Shirtless: Hollywood’s Sexiest Men jako on sam (nie wymieniony w czołówce) (zdjęcia archiwalne)
2000: Elizabeth Taylor: A Musical Celebration (zdjęcia archiwalne)
1998: Warner Bros. 75th Anniversary: No Guts, No Glory jako (zdjęcia archiwalne) (niewymieniony w czołówce)
1993: Fame in the Twentieth Century jako on sam (zdjęcia archiwalne)
1991: Idols jako on sam (zdjęcia archiwalne)
1983: Hollywood Outtakes (zdjęcia archiwalne) (on sam)
1983: American Masters (zdjęcia archiwalne) (on sam)
1976: America at the Movies (zdjęcia archiwalne) (on sam)
1957: James Dean Story, The jako On sam (niewymieniony w czołówce)
1956: Olbrzym (Giant) jako Jett Rink
1955: Na wschód od Edenu (East of Eden) jako Cal Trask
1955: 'Giant’ Stars Are Off to Texas jako on sam (niewymieniony w czołówce)
1955: Buntownik bez powodu (Rebel Without a Cause) jako Jim Stark
1953: Harvest jako Paul Zalinka
1953: Trouble Along the Way (niewymieniony w czołówce)
1953-1962: General Electric Theater jako Chłopak (1954) (gościnnie)
1953-1957: You Are There jako Jesse James (gościnnie)
1952-1961: Omnibus (gościnnie)
1952: Żeglarze, strzeżcie się (Sailors Beware)
1952: Has Anybody Seen My Gal?
1952: Ktoś mi ukradł dziewczynę (Somebody Stole My Girl)
1951-1953: Tales of Tomorrow jako Ralph (1953) (gościnnie)
1951: Hallmark Hall of Fame jako Bradford (gościnnie)
1951: Bagnet na broń (Fixed Bayonets)
1951-1959: Schlitz Playhouse of Stars jako Jeffrey Latham (gościnnie)
1950-1954: Web, The (gościnnie)
1950-1959: Lux Video Theatre jako Chłopiec (gościnnie)
1950-1957: Robert Montgomery Presents jako Paul Zalenka (1953) (gościnnie)
1950-1955: Danger (gościnnie)
1950-1963: Armstrong Circle Theatre jako Joey Frazier (gościnnie)
1948-1955: Philco Television Playhouse, The jako Rob (gościnnie)
1948-1958: Studio One jako Goniec hotelowy (gościnnie)
1947-1958: Kraft Television Theatre (gościnnie)