Z dwojga złego lepiej w tę stronę… [O kobietach w filmach animowanych]

Od pewnego czasu można zauważyć, że filmy animowane nie są już przeznaczone tylko i wyłącznie dla dzieci. Służą nie tylko rozrywce najmłodszym, ale także ukazują to, co jest w życiu najważniejsze, jak należy traktować innych a także kształtują zmiany w postrzeganiu płci i ich ról na co dzień. To właśnie jedna z wytwórni filmów animowanych – Pixar, zaczęła wprowadzać do swoich dzieł cytaty z klasyki kina, stosować polityczne podteksty oraz wplatać w dialogi żarty zrozumiałe tylko dla dorosłych. Bajki przestały być takie kolorowe i szczęśliwe.   Na te zmiany wpływ miały oczywiście kulturalne przeobrażania, które działy się na świecie. Produkcje powstałe jeszcze w XX wieku mają jasno wyznaczone granice i role każdej płci. W każdej historii mamy do czynienia z patriarchalnym modelem rodziny. Kobiety mają ściśle określone miejsca w hierarchii a ich rola ogranicza się do ról matek bądź ofiar, które trzeba uratować z rąk oprawcy. Mężczyźni są silnymi głównymi bohaterami, którzy zawsze robią to co należy. Natomiast w produkcjach powstałych już na samym początku XXI wieku wyżej ukazane postrzeganie płci, zmienia się. Najwyraźniejszą przemianę można dostrzec w przygodach wielkiego, zielonego ogra – Shreka.

Historia jest chyba znana wszystkim. Ogromny, zielony ogr chce pozbyć się innych magicznych stworzeń ze swojego bagna więc wybiera się do królestwa Duloc, żeby  odebrać prawa do swojego terytorium. Towarzyszy mu gadatliwy Osioł. W zamian za wygonienie niechcianych istot musi uratować księżniczkę Fionę z wieży strzeżonej przez smoka i przyprowadzić ją na zaślubiny z lordem Farquaadem. Chcąc jak najszybciej pozbyć się nieproszonych gości wyrusza w podróż, która okazuje się być znacząca dla jego dalszych przygód. Musi pokonać smoka i przyprowadzić królewnę całą i zdrową, która okazuje się być inna niż wszystkie.

Już w pierwszych minutach filmu orientujemy się, że nie będzie to kolejna „cukierkowa i kolorowa” bajka. Po pięknym, klasycznym wstępie „dawno, dawno temu…” poznajemy ogra, który bez większych wyrzutów podciera się jedną ze stron książki. Wszystkie dialogi i kwestie bohaterów zbudowane są na sarkazmie i dwuznaczności. Osią, na której zbudowana jest historia naszego zielonego bohatera jest przede wszystkim jego ewolucja od odludka do dojrzałego mężczyzny i uświadomienia sobie, że też może kogoś pokochać i być kochanym. Na samym poziomie postrzegania głównych bohaterów zachodzą diametralne zmiany. Przyzwyczajeni do przystojnych rycerzy na białych koniach, twórcy dają nam nieokrzesanego, zielonego ogra. Zamiast niewinnej, uległej i wrażliwej kobiety, widzowie dostają odważną i nieustraszoną Fionę. Księżniczka czekając na swojego księcia z bajki, przyjmuje w pełni świadomą pozę osoby oczekującej na ratunek. Jednak gdy orientuje się, że nie jest to jej wymarzony wybawca nie ukrywa swoich poglądów czy zachowań, na co dzień nie przystających królewnie (jak i normalnym dziewczynom) takich jak bekanie czy znajomość sztuk walki, które wykorzystuje przy spotkaniu z Monsieur Hoodem.

Podobne zachowania, bardzo dobrze widać w kolejnych częściach zwłaszcza w trzeciej, gdy dobrze wychowane, nienagannie zachowujące się damy dworu i księżniczki prowadzą typowe „kobiece” rozmowy podczas baby shower Fiony i zostają zaatakowane przez ludzi Księcia z bajki. Najpierw starają się uciec tajnym przejściem (co jest już fenomenem samym w sobie) a potem, gdy zostają schwytane zamieniają się w silne, niezależne kobiety, które same ratują się z opresji (wcześniej przyjmując pozy „czekając na ratunek”). Pokazują ukryte tatuaże (Śnieżka) czy ostrzą obcasy (Kopciuszek). „Nie sądziłaś chyba, że umiejętności bojowe odziedziczyłaś po ojcu” mówi królowa Lilian do córki. Twórcy sami ukazują bohaterki, jako te, które bardziej znają się na sztukach walki, mimo, że powinna to być domena mężczyzn. Jednak dzięki zmianom norm społecznych i kulturalnych a także innym postrzeganiu ról, kobiety mogą mieć lepsze umiejętności bojowe. W następnej części – Shrek Forever uniezależnienie kobiecych bohaterek jest jeszcze wyraźniej pokazane. Tam, Fiona nie doczekując się ratunku przez swojego przyszłego męża, bierze sprawy w swoje ręce i sama się uwalnia. Zostaje przywódczynią ruchu  oporu i nie interesuje się żadnymi związkami z mężczyznami, skupiając się tylko i wyłącznie na walce z głównym antagonistą filmu.

Już w Mulan możemy zauważyć gruntowne zmiany, którym poddano główną bohaterkę. Dziewczyna lepiej czuła się w skórze mężczyzny uczącego się walczyć niż udając grzeczną i posłuszną córeczką, czekającą na decyzje swatki w sprawie małżeństwa. W późniejszych filmach takich jak Zaplątani czy Kraina lodu bohaterki są w pełni (albo przynajmniej prawie w pełni) niezależne, same decydują o swojej przyszłości i sobie. Obecnie w najpopularniejszych filmach animowanych wyraźnie odchodzi się od patriarchalnego modelu społeczeństwa, w którym to kobieta jest ratowana z rąk złoczyńców a mężczyzna ratuje ją przyjeżdżając na białym rumaku. Coraz bardziej ukazywane są zmiany w myśleniu i postrzeganiu płci przez zachodnie społeczeństwa. Wytwórnie filmowe dążą do tego, aby zmieniać tradycyjne wzorce przestrzegania ról płciowych. Jest to spowodowane innym myśleniem i nastawieniem do tych tematów. Ludzie zrobili „krok naprzód”, więc filmowcy również chcą to pokazać